Czym jest dług publiczny?

Deficyt budżetowy jest to różnica pomiędzy dochodami budżetu państwa, a wydatkami w danym roku. Jeśli wydatki przekraczają dochody, powstaje deficyt budżetowy. Występowanie deficytu budżetowego oznacza, że rząd wydaje więcej pieniędzy, niż ma dochodów. W przypadku prywatnej instytucji właściciel musiałaby w takiej sytuacji prędzej czy później liczyć się z bankructwem.

Natomiast rząd niekoniecznie, ponieważ ma wiele możliwości sfinansowania deficytu, ale co najważniejsze zawsze kosztem obywateli (wzrost podatków, wzrost cen za towary i usługi, podwyższając rynkowe stopy procentowe). Kumulowanie się narastającego deficytu jest to narastanie długu publicznego. Dodrukiem pieniędzy nie sfinansuje się deficytu, bo na to nie zgodzi się bank centralny, wobec tego rząd musi pożyczać brakujące środki na rynku pieniężnym. I tak rośnie dług publiczny, który określa się niekiedy jako skumulowane deficyty z lat ubiegłych.

Dług publiczny, dług państwowy, jest to całkowita kwota zobowiązań podmiotów sektora finansów publicznych: Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz funduszów celowych wobec wierzycieli krajowych (dług publiczny krajowy), zagranicznych (dług publiczny zagraniczny), po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań tych podmiotów. Główną przyczyną powstawania długu publicznego jest kumulowanie się w kolejnych latach deficytów budżetowych, na sfinansowanie, których wyszczególnione instytucje emitują papiery wartościowe (np. obligacje, bony, weksle) lub zaciągają kredyty i pożyczki.

Inną przyczyną powstawania długu publicznego jest przejmowanie przez Skarb Państwa zobowiązań przedsiębiorstw państwowych, wypłacanie odszkodowań za wywłaszczone mienie, jak również zaciąganie kredytów na inwestycje infrastrukturalne lub produkcyjne.

W zależności od przyczyny powstania długu publicznego dzieli się go na martwy (nie odpowiadają mu żadne aktywa istniejące w gospodarce) i produktywny (gwarantowany istniejącymi aktywami).

Zobowiązania długu publicznego mogą mieć charakter krótkoterminowy (do l roku), średnioterminowy (10-15 lat) oraz długoterminowy (powyżej 15 lat). Jest też forma obligacji nie podlegających wykupowi, od których odsetki są wypłacane w nieskończoność (konsole).

Dług publiczny wymaga obsługi, polegającej na wypłacania wierzycielom należnych odsetek oraz spłaty rat kapitałowych. Rozmiary długu publicznego, o ile jest on w walucie obcej wyraża się w walucie krajowej, a jego wysokość zmienia się w wyniku zmian kursu waluty. Obowiązek ten stanowi obciążenie dla budżetu państwa, tym większe, im większy jest dług publiczny. Zbyt wysoki dług powoduje utrzymywanie obciążeń podatkowych na wysokim poziomie, a to hamuje wzrost i osłabia aktywność gospodarczą, równocześnie wzmaga przepływ dochodu od podatników do posiadaczy obligacji i bonów skarbowych (rentierów).

W celu zmniejszenia uciążliwości długu publicznego dla budżetu, rząd może prowadzić działania w sprawie:

• konwersji – częściowego umorzenia długu, wydłużenia okresu spłaty bądź obniżenia oprocentowania,
• ogłosić moratorium – zawiesić okresowo obsługę długu,
• repudiację – zaniechać spłaty długu, potraktować jako niebyły.

By określić poziom zadłużenia państwa dług publiczny porównuje się z wielkością PKB. Relacja pomiędzy długiem publicznym, a produktem krajowym brutto nie powinna przekraczać 60%. Taki pułap przyjęto w Traktacie o Unii Europejskiej, jak również w artykule 216 Konstytucji RP.